با گفتن این مقدمه و سیر تحولات روابط بین مللی و نیز بحران کنونی منطقه می توان همکاری جدید اعلام شده را مورد ارزیابی قرار داد. روسیه بنا به رویکرد واقع گرایانه در روابط بین ملل از لحاظ تراز قدرتی یک قدرت بزرگ که تمایل به ابرقدرتی دارد محسوب می شود و ایران نیز از لحاظ اندازه قدرت در بهترین حالت یک قدرت منطقه ای است، حال نحوه تعامل و روابط میان این دو نوع قدرت به هنر سیاستمداران بر می گردد که چگونه در جهت تأمین منافع ملّی خود در سطح منطقه ای و جهانی عمل کنند. بالطبع روسیه وقتی در برابر قدرتی هم تراز و هم وزن خودش قرار بگیرد آماده ایجاد تعامل همسان خواهد بود و در برابر قدرت هایی مانند ایران که مستثنی ازین قاعده نیست از موضع قدرت در پی روابط خواهد بود. اصل هم تراز بودن قدرتی در روابط بین ملل امری است که میان روسیه و انگلیس و آمریکا و غرب ملموس است. در بحران فعلی خاورمیانه نیز روسیه و غرب با حفظ همین اصل همسان بودن ورود کرده اند تا بتوانند نهایت تأمین منافع برای خودشان داشته باشند. حال با درک وضعیت کنونی منطقه و سیاست های جهانی دو بلوک در حال شکل گیری است که یکی بلوک شرق با حضور روسیه و چین و ایران و دیگری بلوک غرب با حضور آمریکا و متحدینش است، البته نقش و حضور ترکیه در منطقه نیز دنبال کردن یک سیاست ابن الوقتی است. اینکه فرجام این بلوک بندی ها چه خواهد شد مبحث دیگریست، امر حساسیت برانگیز درین بلوک بندی همکاری راهبردی(!) جدید جمهوری اسلامی و روسیه است که باید به آن بپردازیم.

پرسش اصلی اینست که آیا همکاری جدید در زمینه دادن حق استفاده از پایگاه هوایی شاهرخی همدان به روسیه برای عملیات نظامی در سوریه از نظر قوانین داخلی و مباحث حقوق بین مللی دارای چه وجاهت و سبقه ای است؟ و این عمل می تواند چه پیامدهایی را برای ایران به دنبال داشته باشد! حساسیت وقتی بیشتر می شود که آقای محمدی سخنگوی شورای عالی امنیت ملی عنوان کردند که این همکاری راهبردی(!) پس از سوریه در عراق و یمن نیز ادامه خواهد داشت! از نقطه نظر بررسی قانون اساسی خودِ جمهوری اسلامی اصل 146 قانون جمهوری اسلامی مصرحاً اعلام می دارد که «استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هرچند به عنوان استفاده های صلح آمیز ممنوع است». حال ممکن است که ازین اصل چنین استنباط و تفسیر نمایند که پایگاه هوایی در اختیار روسیه قرار نداده اند! این در حالیست که چنین استنباطی نوعی خودفریبی است زیرا این استدلال را وقتی می توانند ادعا کنند که "اجازه حق عبور هوایی مقطعی" به کشور دیگر بدهند نه اینکه پایگاه نظامی را دربست با تمام تجهیزات و لجستیک در اختیار کشوری با آن سابقه تاریخی قرار دهند تا هروقت این کشور بیگانه خواست به میل خودش ورود و خروج کند! از جهت دیگر مقام های گیرنده این تصمیم با اعلان یکباره این خبر و بدون شفاف سازی اعلام نمی کنند هدف ازین همکاری آیا تاکتیکی است یا استراتژیکی! ولی چنانچه نقل قول کوتاهی از سخنگوی شورای عالی امنیت ملی شد این همکاری را راهبردی(!) عنوان کردند. استفاده روسیه از پایگاه های هوایی ایران بدون وجود قرارداد رسمی امنیتی و نظامی و پیمان مشترک نظامی و منطقه ای است و از همه مهمتر بدون وجود شرط متقابل در رفتار نظامی طرفین قطعا نقض تمامیت سرزمینی، استقلال و حاکمیت ملّی است و عدم شفاف سازی درین خصوص و عدم اعلان جنگ رسمی از سوی ایران، برابر با مقررات حقوق بین ملل نقض قاعده آمره استقلال ملّی و تمامیت سرزمینی کشور است. امری که جمهوری اسلامی به آن تن داده در روابط خارجی ایران بی سابقه است و پیامدهای آن در صورت عدم شفاف سازی و تبیین حدود همکاری برای ایران بسیار خطرناک خواهد بود؛ زیرا در ابتدای بحران سوریه و عراق، جمهوری اسلامی دارای نقشی نیابتی و مستشاری بود و به دلیل بروز جنگ و درگیری نیابتی در برون مرزهای ایران خطری منافع وجودی و حدود مرزهای ایران را تهدید نمی کرد، حال با این همکاری راهبردی(!) با روسیه احتمال این خطر است که جنگ به درون مرز ایران نیز کشیده شود. قابل تأمل تر اینکه روسیه در بندر لاذقیه سوریه دارای پایگاه برای زدن اهدافش است! این اقدام هر اندازه که صرفه لجستیکی و تجهیزاتی نیز در بر داشته باشد از نقطه نظر مسائل گفته شده قابل توجیه نیست. برای حل و خاتمه بحران سوریه، جمهوری اسلامی بنا به هر دلیلی که وارد این بحران شده بود در همان محل درگیری بحران را می بایست خاتمه می داد و حدود و میزان ورودش به این بحران را مشخص می کرد؛ تنها به این شیوه بود که جمهوری اسلامی می توانست علیرغم تحمیل هزینه های گزاف در قبال حضور درین بحران به فرجام بازی با حاصل جمع صفر دست یابد. واقعیت در بحران سوریه اینست که جمهوری اسلامی نقش تعیین کننده در ادامه بحران ندارد و این مطامع روسیه و غرب است که اهداف و نقش ها را مشخص می کند. در پایان باز یادآور می شوم که بنا به مواضع بنیاد مکتب پان ایرانیسم روسیه یکی از دشمنان تاریخی ملت ایران است و به هیچ روی نمی توان بر پایه کارنامه اش در خصوص ایران بر روی دوستی تاکتیکی و یا استراتژیکیش حساب نمود، بلکه منطق عقلانی سیاسی حکم می کند با این کشور مادامی که از نظر رسیدن به درجه ای نسبی از اقتدار ملی و منطقه ای در موضع زیردست قرار داریم نمی بایست وارد اینگونه تعاملات ابهام زا و مناقشه برانگیز بشویم تا دچار مشکلات و پیامدهای عدیده نشویم زیرا از برآیند تاریخچه روابط ایران و روسیه امری که استنباط میشود اینست که این نوع همکاری جدید یک شبه بیش از آنکه یک سیاست تصمیم سازی شده و انتخاب شده باشد یک سیاست اتخاذی "گرفتار کننده ایران" در آینده نزدیک خواهد بود.